O założeniu Bagdadu tak oto pisał dziejopis Al – Balazuri:
„Bagdad był starożytnym miastem, lecz Al – Mansur zasiedlił je i powiększył o miasto, którego (budowę) rozpoczął w 145 roku. Słysząc, że Muhammad i Ibrahim, synowie Abd Allaha Ibn hasana, wypowiedzieli mu posłuszeństwo, Al – Mansur powrócił do Al – Kufy. W roku 146 przeniósł on skarb państwa, magazyny (państwowe) i księgi inwentarzowe z Al – Kufy do Bagdadu i nazwał go Madinat as – Salam (Miasto Pokoju). W roku 147 mury miasta wraz ze wszystkimi przyległościami i ściana dawnego Bagdadu zostały ukończone.“
„Po wschodniej stronie Bagdadu wzniósł Al – Mansur dla Al – Mahdiego Ar – Rusafę. Miejsce to było nazywane Obozem Al – Mahdiego, ponieważ Al – Mahdi obozował tam wyruszając do Ar – Rusafie, chociaż Al – Mansur wpadł na pomysł, by osadzić go w Churasanie. Miało to miejsce w roku 151. Przed zajęciem przez Al – Mahdiego wschodniej dzielnicy (Bagdadu) wzniesiono tam dlań na rozkaz Al – Mansura pałac znany niekiedy jako Kasr al – Waddah, niekiedy zaś jako Kasr al – Mahdi czy Asz – Szarghijja, położony po drugiej stronie Bab al – Karch. Al – Waddah, od imienia którego jest on czasami nazywany, był człowiekiem z Al – Anbaru, który partycypował w tych warunkach.
Al – Mansur wzniósł w Madinat as – Salam dwa meczety, a nad (kanałem) Sarat nowy most. Część terenów podmiejskich odkupił od właścicieli wiosek Baduraja, Katrabbul, Nahr Bug i Nahr Bin. Tereny te nadał jako lenno członkom swej rodziny, swym dowódcom, żołnierzom, ulubieńcom i sekretarzom. Miejsce krzyżowania się ulic wyznaczył w Al – Karch i nakazał handlarzom umieścić tam swoje kramy i obłożył ich podatkiem.“
(…)Stolica Al – Mansura, usytuowana nad zachodnim brzegiem Tygrysu, miała wtedy kształt kolisty: stąd jej nazwa Koliste Miasto. Potrójny pierścień murów i głęboki rów broniły doń wstępu. Do miasta można było dostać się przez cztery główne bramy, rozmieszczone w równych odstępach i wychodzące na cztery strony świata. W środku znajdował się obszerny plac, przed którym wznosił się pałac kalifa, od złoceń reprezentacyjnego wejścia prowadzącego do jego komnat zwaną Złotą Bramą. Obok znajdował się wielki meczet i budynki dywanów, czyli ministerstw, których było jedynie siedem:
urząd państwowej pieczęci, będący niby – kancelarią, biuro akt dyplomatycznych, dywan gwardii, ministerstwo zajmujące się wojskiem w ogóle, urząd dochodów państwa, oddzielny resort rozchodów i dywan niezbędnych rezerw. Przy placu centralnym stały jeszcze: arsenał, zbrojownia, skarbiec i wielka kuchnia, żywiąca gwardzistów i cały sztab urzędników. Nad całością górowała wyniosła 40 – metrowa zielona kopuła sali audiencyjnej. Od tej kopuły wieńczącej pałac kalifów pochodzi druga nazwa okazałej rezydencji Al – Mansura: Al – Kubba al – Chadra, czyli właśnie Zielona Kopuła (…)
(…) Za murami Okrągłego Miasta wkrótce zaczęła się rozwijać ożywiona wymiana handlowa. Wokół bazarów i nowych pałaców powstawały kolejne dzielnice. Stosunkowo niewielka stolica Al – Mansura uległa szybkim przeobrażeniom, rozrastając się niepomiernie. Po upływie wieku z pierwotnego miasta zachowało się niewiele. Ale nowe mogło rywalizować teraz z najważniejszymi metropoliami ówczesnego świata.
Oficjalna nazwa nadana stolicy przez Al – Mansura brzmiała Madinat as – Salam, tj. Miasto Pokoju. Przetrwała ona do 1258, czyli zdobycia przez Mongołów, kiedy po straszliwych spustoszeniach i niemal zupełnym upadku zaczęto określać ją znowu starożytnym mianem Bagdadu. Teraz jednak nowa stolica miała przed sobą długi okres rozkwitu. W Al – Kufie i w Al – Basra narodziły się zręby nauki arabskiej, ale dopiero w Bagdadzie, otwartym dla idei Wschodu i Zachodu, wspaniale się rozwinęły i zajaśniały nowym blaskiem. Na tym polega wyjątkowa rola Bagdadu w rozwoju cywilizacji muzułmańskiej i w tym głównie tkwi źródło chwały miasta Al – Mansura. Tradycje prastarych cywilizacji Międzyrzecza ożyły w Bagdadzie.
Przeniesienie głównego ośrodka kalifatu z Syrii do Iraku, pozostającego w sferze wpływów perskich, było wywołane czymś więcej aniżeli tylko chęcią zerwania z umajjadzką przeszłością. Abbasydzka dynastia zawdzięczała własne wyniesienie Irańczykom – Abu Muslimowi i jego churasańskim zastępom. Nadając swemu państwu formy bardziej uniwersalistyczne, Abbasydzi potrzebowali wzoru, a takim była dla nich sasanidzka Persja (…)
Fragmenty z książki „Burzliwe dzieje Kalifatu Bagdadzkiego” Jerzego Hauzińskiego
